ng nội cô có nhắc cha cô việc đó nhưng cha cô lơ là dần trừ mấy năm đầu vì ông ấy có lý do của riêng ông. Lê Đối đã từng thông dâm với một vài nữ tá điền dung nhan phơi phới từ khi mẹ cô bị bệnh tim và bao tử kinh niên, tối nào cũng trùm chăn ngủ sớm nên lâu ngày Lê Đối cho rằng, cái đạo ‘nhất âm, nhất dương’ của Thầy Trình là vớ vẩn, ‘nhất dương, đa âm’ mới đúng. Còn khi âm dương gặp nhau không phải để giao hoà mà để giao chiến. Tuy vậy Lê Đối không quên giao nhiệm vụ ấy cho trưởng nam Lê Ngát và nhắc con mỗi năm phải làm đủ nghi thức cho Mộ Thư sinh, Mộ Phu nhân và đá Tôn-Lưu trảm thạch, Lê Ngát vâng dạ nhưng không làm vì biết cha mình không ra khỏi đầu ngõ từ ngày có một tá điền hăm sẽ đâm Lê Đối chết khi người tá điền đó biết Lê Đối đã hại đời con gái của ông ta.

Vừa về đến nhà, lão Thổ đặt cô Miều đứng trên bộ ván gõ lên nước bóng lộn, khúm núm đi rót nước mời cô chủ nhỏ uống, nhưng cô đã nhảy tót xuống bộ ván chạy ra nhà sau tìm mẹ. Lão Thổ vội lấy cái khăn lau sạch đất cát mà đôi hài cô Miều còn để lại trên mặt ván trả lại sự bóng loáng cho nó. Sau đó lão uống luôn ly nước mà lão rót cho cô chủ vì lão thấm mệt: trong lúc cõng cô chủ nhỏ từ nhà thầy về, có một đoạn đường gồ ghề nên lão bước đi chậm chạp. Cô chủ đã giựt một nhánh cây nhỏ bên đường quất vào đầu lão nói “ngựa chạy nhanh lên,” dù chỉ như phủi bụi không đau đớn gì nhưng lão cũng phải chạy nhanh hơn và để ăn gian việc còn chạy chậm, lão còn nói, “ồ nhanh quá, ồ ngựa chạy nhanh quá”. Uống xong lão rót cho cô chủ một ly nước khác để lại trên bàn rồi đi ra.

Miều thấy sau vườn anh Bát của cô và thằng Cám, bạn anh ấy cũng là một người rất hâm mộ cải lương, đang ngồi uống rượu thuốc với một tô canh lươn to, bên cạnh một đĩa bao tử heo xào thơm và rau cần. Rượu và mồi đều do Cám chuẩn bị và đem đến. Miều định lui gót nhưng anh cô đã gọi lại:

“Em về thật đúng lúc, có phải thầy Thiết Trọng nhốt vợ thầy trong buồng trong lúc dạy học không?”

“Ai mà biết,” Miều nói tránh.

“Mày mà không biết … hay mày định bao che cho kẻ mạnh hiếp yếu?”

“Nhưng sao anh biết việc thầy Trọng ghen tương quá đáng?”

“Mấy thằng chăn trâu dắt trâu qua nhà thầy Trọng nói lại với anh Cám.”

“Mấy anh biết thì làm được gì?”

“Bọn anh sẽ làm như nhà nho dạy, ‘kiến nghĩa bất vi vô dõng dã’. Bọn anh sẽ giải phóng cô giáo khỏi sự áp bức vô lý đó.”

“Nói hay quá nhỉ, giỏi làm thử coi”

Miều thách thức vì biết mấy người ăn nhậu chỉ phét lác khi có chút rượu vào. Vả lại đó là việc riêng tư của gia đình người khác, ai có quyền can thiệp được. Nói xong Miều bỏ lên nhà trên thấy ly nước lão Thổ rót cho mình còn để trên bàn. Lúc đó cô bé mới biết mình đang khát nước.

Miều không để ý đến chữ “giải phóng” mà anh cô bé nói vì còn thắc mắc ý nghĩa câu chữ nho. Cô bé không biết rằng từ năm ngoái, những đảng viên CS giả làm thương khách đã về làng Rí và làng chài tuyên truyền chủ nghĩa Mác Lê trong đám dân cùng đinh từ những đứa chăn trâu, những đứa đi mót cá xấu bị loại ở làng chài cho đến những bần cố nông và những tá điền. Họ nói với nhau, “Cha ông mình phò tá vua nhà Nguyễn, dựa vào nho giáo phong kiến để bình Tây sát tả nhưng đều thất bại vì chỉ dựa vào bọn Văn thân, nay đảng ta có chủ nghĩa Mác Lênin dựa vào giai cấp công nông sẽ đi đến thắng lợi sau cùng và người nghèo, người bị áp bức sẽ được giải phóng v.v…” Mấy thằng chăn trâu há hốc miệng ra nghe như đang hớp vào người … thuốc mê, như ăn vào người …cháo lú.

Sang đầu tuần, trước giờ Miều được lão Thổ cõng đi học, Lê Bát nói với em:

“Thằng Cám nó thách anh vào phòng cô Hồng Nhu cắt được một lọn tóc của cô ấy nên anh nhờ em một việc.”

“Việc gì?”

“Đơn giản thôi, em giúp anh làm được cái chìa khoá của thầy Thiết Trọng… Anh gói cục đất sét mềm này trong lá môn, em chỉ cần canh lúc ông thầy đi tiểu để quên trên bàn, em ấn mạnh hai mặt của chìa khoá vào cục đất sét và mang về cho anh, anh sẽ cho em tiền”

“Rồi anh làm chìa khoá giả lẻn vào cắt một lọn tóc của cô Nhu chứ gì…” Miều nhìn thẳng vào mặt anh nói tiếp, “Cắt tóc xong rồi thôi, anh còn xin lỗi cô ấy, và anh về. Thế là vãn tuồng. Đâu có đơn giản thế … sau đó anh còn làm chuyện khác nữa, phải không? Em không giúp anh vì em không muốn phản thầy: em không thể trở thành đồng loã của anh.”

Nói xong Miều chạy lên nhà trước, leo lên lưng lão Thổ và đi học. Lê Bát vừa ngượng vừa thẹn ném mạnh cục đất sét ra sân sau làm con chó vện đang nằm ở gốc cây gần đó phải giật mình ngơ ngác.

Lê Bát sau đó ra ruộng coi tá điền gặt, vừa đi vừa biện hộ cho mình. “Tao đâu cần cô ấy, cuối năm nay tao đã có vợ đẹp. Vả lại nếu thấy thèm, tao chỉ cần hẹn một con gái nào đó của tá điền ra coi ruộng với tao, lúc đó tao tha hồ…”

Trước ngày Lê Bát cưới vợ một tháng, nó nghe nói thầy Thiết Trọng đánh đòn cô Hồng Nhu lúc đó đã mang bầu sáu tháng vì cô vô lễ với thầy: Hai người cãi nhau trong bữa ăn, cô giận dỗi lấy bát canh tạt vào người thầy. Thầy phải phạt vợ mình để tỏ sự giáo huấn nghiêm minh. Thầy đào một cái hố nhỏ giữa sân bắt cô úp cái bụng bầu vào cái hố đó. Sau đó thầy cầm roi mây vẫn thường đán