ghi chú trên tranh, khi Tư Mã Khố dẫn bọn Hoàn Hương Đoàn trở lại vùng Cao Mật tiến hành cuộc đại tàn sát, thì gia đình tôi cùng với các cán bộ cách mạng và những phần tử tích cục rút lên miền duyên hải đông bắc. Tư Mã Khố mà tàn bạo đến như vậy sao?...

Cô Sái quả thực đã ngất xỉu, đầu cô tựa vào cái hố chôn người trong tranh, nơi vẽ một Hoàn Hương Đoàn đang cầm xẻng lấp đất trông như định lấp đầu cô. Mặt cô đẫm mồ hôi, cô từ từ trượt theo tường, đầu miết trên bức tranh khiến nó bật cả đanh ghim rơi phủ lên đầu cô, vôi vữa trên tường rơi xuống từng mảng.

Trước sự kiện đột ngột này, các học sinh nín bặt. Vài cán bộ khu chạy tới khênh cô Sái đi. Ông trưởng khu, một trung niên có cái bớt chiếm nửa mặt, thân hình cân đối tay giữ khẩu pạc-hoọc kè kè bên hông, giọng nghiêm nghị:

- Các em học sinh, các đồng chí, sau đây chúng tôi mời bà Quách kể lại những gì bà đã trải qua. Đi mời bà Quách? - Ông ta bảo mấy cán bộ trẻ của khu.

Cán bộ khu chạy như bay qua chiếc cửa nhỏ thông sang phòng ở của mục sư Malôa.

Một sự im lặng khác thường, im lặng đến khó chịu. Mọi người dán mắt vào cánh cửa sơn đỏ đã phai màu, như đang đợi một diễn viên nổi tiếng ra sân khấu. Im lặng, im lặng, rồi đột nhiên sự im lặng bị phá vỡ, một giọng khóc dài lê thê từ trong vườn vọng ra, các học sinh gào khóc theo. Hai cán bộ dùng mông đẩy cánh cửa dìu bà lão đi vào. Bà Quách tóc đã hoa râm, bịt miệng bằng chiếc khăn rách, mặt ngửa lên, khóc như không còn thiết sống. Mọi người khóc theo đến năm phút. Bà Quách bỏ khăn bịt miệng ra lau mặt, kéo lại vạt áo cho ngay ngắn, nói:

- Các cháu đừng khóc nữa, người đã chết thì khóc cũng không sống lại được, người sống thì phải tiếp tục sống!

Các học sinh ngưng khóc nhìn bà. Bà cảm thấy hơi bị gò bó, tâm trí hoảng loạn, nói:

- Nói gì bây giờ? Chuyện đã qua, không nói là hơn.

Bà định bỏ đi, nhưng chủ nhiệm phụ nữ thôn Sa Lương là Cao Hồng Anh ngăn lại:

- Bác ơi, bác đã đồng ý rồi cơ mà! Sao bây giờ lại giở chứng?

Rõ ràng là Cao Hồng Anh không bằng lòng. Trưởng khu đấu dịu, nói:

- Bác kể bọn Hoàn Hương Đoàn chôn sống người như thế nào để giáo dục các cháu đừng quên quá khứ. Quên quá khứ đồng nghĩa với phản bội, đồng chí Lênin đã nói vậy. Đồng chí Lênin cho tôi nói thì tôi nói vậy.

- Đêm ấy là một đêm trăng tròn, có thể ngồi thêu dưới ánh trăng. Trăng sáng đến như vậy quả ít thấy. Hồi còn nhỏ nghe người già nói có một năm loạn lạc trăng cũng sáng như hôm nay. Tôi không sao ngủ ngon giấc, cảm thấy sắp có chuyện xảy ra. Tôi định đến nhà bà Phúc Thắng ở ngõ tây để mượn cái mẫu giày, nhân tiện bàn với bà ta về chuyện lấy vợ cho con trai. Tôi có một đứa cháu gái đã đến tuổi lấy chồng. Tôi vừa ra khỏi cửa thì trông thấy thằng Sư tử tay cầm đại đao sáng quắc áp giải vợ Tiến Tài, mẹ Tiến Tài và hai đứa con của Tiến Tài, đứa lớn là con trai, khoảng bảy tám tuổi, đứa nhỏ là con gái, chỉ nhỉnh hơn hai tuổi. Đứa lớn đi cùng bà, sợ quá khóc ti tỉ, đứa nhỏ thì vợ Tiến Tài bế trên tay, cũng sợ quá khóc ti tỉ. Tiến Tài lệch hẳn một bên vai do bị chém một nhát dao, máu mẹ đầm đìa, nhìn mà phát khiếp. Đi sau thằng Sư tử còn có ba người đàn ông cao lớn trông có vẻ quen quen, đều cầm dao trong tay, mặt hầm hầm. Tôi định lánh mặt nhưng đã muộn, thằng con hoang Sư tử đã trông thấy tôi. Tôi với mẹ hắn là chị em họ. Nó hỏi:

- Có phải dì Quách đấy không?

Tôi hỏi: - Sư tử, anh về khi nào thế?

Nó nói:

- Đêm qua.

Tôi hỏi:

- Anh đang làm gì vậy?

Nó nói:

- Không làm gì cả, thu xếp chỗ ngủ cho gia đình này!

Tất nhiên tôi hiểu nói như vậy là có nghĩa xấu, bèn nói:

- Sư tử, đều là hàng xóm láng giềng, thù oán gì mà phải đến nỗi như thế?

Nó nói:

- Không thù oán gì, bố tôi với nó không thù không oán, bố tôi với bố nó còn là anh em kết nghĩa. Vậy mà nó vẫn treo cổ bố tôi lên cành cây, tiêu tiền âm phủ.

Mẹ Tiến Tài nói:

- Cháu ơi, người anh em của cháu nhất thời mê muội, xin cháu nể mặt già này mà tha cho nó, già này lạy cháu đấy!

Tiến Tài nói:

- Mẹ, không việc gì phải lạy, không cần xin xỏ nó?

Sư tử nói:

- Được, Tiến Tài, mày dáng mặt thằng đàn ông, không hổ là Đội trưởng dân quân!

Tiến Tài nói:

- Mày không còn nhảy múa được mấy bữa nữa đâu!

Sư tử nói:

- Mày nói đúng, tao cũng chỉ được dăm bữa nửa tháng nữa là cùng, nhưng đối phó với gia đình mày, tao chỉ cần đêm nay là đủ!

Tôi mượn thế người già, bảo Tiến Tài:

- Sư tử à, anh tha cho gia đình Tiến Tài nếu không, già không coi anh là cháu nữa đâu?

Sư tử vằn mắt lên:

- Mẹ kiếp, ai là cháu của mụ? Đừng có nhận vơ! Năm xưa ta lỡ dẫm chết con gà nhép của mụ, vậy mà mụ vụt gậy vào đầu ta.

Tôi nói: - Sư tử, anh không phải giống người!

Hắn quay lại nói với ba thằng kia:

- Anh em, hôm nay giết bao nhiêu rồi nhỉ?

Một thằng nói:

- Tính cả gia đình nhà này là chín mươi chín người!

- Này bà dì bắn moóc-chê không tới kia, phiền bà bổ sung vào cho đủ một trăm?

Tôi run lên cầm cập, thằng con hoang này định giết tôi. Tôi bỏ chạy nhưng chạy đâu cho thoát chúng nó. Thằng Sư tử không thân không sơ với ai hết. Nó nghi vợ nó tằng tịu với người khác, bèn đánh bẫy lựu đạn ở bế