trước đến nay làm thế nào, giờ cứ thế mà làm, đừng cầm đèn chạy trước ô tô, làm khác đi, bị trên phê bình thì mình anh chịu, chứ ban đội không chịu chung trách nhiệm đâu. Nói đi nói lại mãi, anh Thế cũng chỉ giữ ý mình. Còn chị Kha thì đúng là rằm cũng ư mười tư cũng gật, bên nào cũng bảo được, được đấy, nhưng không ngả hẳn bên nào. Cuối cùng, tôi phải lấy quyền bí thư kiêm đội trưởng quyết định cứ để bà con làm, rồi rút kinh nghiệm, nếu bà con cho là hay, có lợi cho tập thể, lại có lợi cho cả xã viên thì ngày mai, ngày kia tiếp tục cho làm theo cách khoán tuốt lúa, còn không, lại sửa, cũng chưa chết ai cơ mà.

Đến mãi hơn chín giờ tối, tôi mới ra đến ngoài sân kho. Thấy đống lúa lúc chập tối còn to như đống rơm, nằm chạy dọc cái sân gạch rộng tới bảy sào, giờ đã vợi đi già nửa. Cứ đà này, chỉ khoảng mười một giờ đêm là đống lúa hết bay. Nhìn mọi người tuốt lúa hào hứng, mải miết tôi cũng thấy yên tâm về quyết định của mình. Hai chiếc máy tuốt, mỗi máy ba người đứng dàn hàng dọc, người nào người ấy hai tay cầm lượm lúa chít đẫy, đặt trên máy, còn chân đặt trên bánh đà, cứ thế quay đều. Những hạt thóc rào rào bật ra, trông như những chùm hoa cải vàng, ai đó tung lên thành cầu vồng rơi xuống sân như mưa rào. Phía hai đầu sân, gần chỗ hai chiếc máy tuốt lúa là bốn năm người, phần đông là nữ giới, tới tớp nhặt từng lượm rơm mấy người đứng máy vất ra, rồi lại nhanh tay rũ sạch rờm, chí còn lại toàn rơm, mới vất ra sau lung thành đống cao to như đống núi. Lượn đi lượn lại trên sân là hai bác nam giới đang kéo trang cào gọn thóc vào từng đống nhấp nhô như bát úp. Thấy tôi ra, anh Túc hỏi: “Chú thấy chúng tôi tuốt thế này nhanh hay chậm?”. Tôi chưa trả lời ngay câu hỏi của anh, mà hỏi lại mọi người: “Các bác thấy thế nào, khoán tuốt từ chập tối đến giờ hơn, hay để mai điều người làm ban ngày hơn?”. Ông Thi, một người đã gần sáu mươi, nhà neo người vẫn ham công tiếc việc, nhận tuốt lúa tối với mấy người ở độ tuổi trung niên, vừa quay lại phía sau nhặt lượm lúa cầm tay vừa bảo: “Làm thế này tiện nhiều chứ. Lúa chiêm gặt về trục tuốt được ngay thế này, dẫu gặp mưa đến mấy ngày cũng không lo mộng bủi gì nữa”. Một người khác tiếp lời: “Tranh thủ tuốt đêm để mai tập trung lao động ra đồng gặt nhanh lúa về là phải rồi. Đội trưởng cứ phát huy khoán tuốt lúa thế này cả vụ chúng tôi cũng làm”. Một chị đã đứng tuổi vội bảo: “Mới từ chập tối đến giờ đã thấy mệt bở hơi. Cả vụ thế này khéo lăn kềnh ra mà chết à!”. Một anh đứng cạnh vừa tuốt xong lượm lúa, vứt rơm ra ngoài xong, quay lại bông phèng: “Lăn kềnh ra thì chỉ có sướng, chứ sao mà chết được hả em!”. Chị kia cười ngặt nghẽo: “Khỉ gió cái nhà anh này, người ta nói ngay, lại bẻ ra eo”.

Nhìn mọi người vừa làm vừa chuyện trò vui vẻ, tôi cũng thấy nhẹ cả người. Tôi vào hiên nhà kho, chỉ thấy mỗi cái đèn hoa kỳ, ngọn nhỏ như hạt đỗ, đê bên cái điếu bát. Âm chén, nước nôi không; có cái gì. Dẫu là về đêm, tiết trời đã bớt nóng, nhưng tháng năm thời tiết vẫn oi ả. Thế mà từ chập tối đến giờ, ngần kia người làm quần quật, mồ hôi mồ kê nhễ nhại, vẫn không có hớp nước uống. Tôi gọi ông Lạc, tổ trưởng bảo vệ vào, hỏi sao bác không nấu cho bà con nồi nước? Không có chè thì nước vối, hoặc nước sôi để nguội cũng được. Chứ ai lại để người ta ra cái bể nước mưa ở đầu nhà bếp, ngay gần chỗ nhà vệ sinh, mà uống thế bao giờ. Nhưng ông tổ trưởng bảo vệ lại nghĩ là tôi chưa nắm được quy định, chẳng biết từ bao giờ, nói ngay: “Xưa nay không có lệ nấu nước cho thợ gặt đập lúa uống đâu, ông đội ạ!”. Dẫu mới về, tôi cũng được nghe nhiều người nói về ông cựu chủ nhiệm hợp tác nửa đằng trong của làng tôi (cái thời làng tôi còn là hai hợp tác xã). Trước ngày sáp nhập các hợp tác xã làng lên quy mô hợp tác xã toàn xã, ông Lạc cùng một số cán bộ chủ chốt quyết định làm ngay một cuộc “tam thanh”. Đầu tiên là thanh lý tài sản, gọi là của “rẻ tiền mau hỏng”, gồm một loạt thứ trang bị ở trụ sở hợp tác như tủ đựng tài liệu, bàn ghế làm việc, tiếp khách, đồ dùng cấp dưỡng mỗi khi hợp tác có hội họp hoặc khách khứa về thì nấu nướng, ăn uống khỏi phải mượn nhà dân…Tiếp đến là thanh lý cái ao nuôi thả cá rộng hàng mẫu ở trước cửa đình, cho bán theo cách đấu thầu, bốc thăm, nhà nào bỏ tiền cao nhà ấy được. Dĩ nhiên, chỉ có nhà có máu mặt mới đủ sức mua, chứ người nghèo túng sao mà mua nổi. Tôi cũng nói luôn để anh biết, xưa kia làng tôi có cái đình to lắm. Theo các cụ kể lại, ngày xưa xã này chỉ có ba làng, không, Phương Lưu xưa chưa thành làng, mới chỉ là cái trại lẻ giữa đồng không mông quạnh, thì cả ba làng đều có đình. Nhưng đình làng tôi vẫn là to nhất, tuy về số dân, làng tôi lại không bằng làng Phương Trì bên kia. Mãi đến những năm tôi cắp sách đi học lớp một, lớp hai vẫn còn được học ở cái dải vũ đình làng, tuy đã bị đại bác bắn sập từ hổi kháng chiến chống Pháp, sau hoà bình mới sửa chữa lại, mà vẫn còn rộng bằng cả hội trường xã bây giờ. Nhưng sau này, khi sáp nhập các hợp tác nhỏ thành hợp tác toàn xã, người ta phá dỡ hết các đình miếu, chứ trước làng tôi cũng có đủ đình to, miếu đẹp, xóm làng sầm uấ