bãi biển vắng. Đã bao nhiêu năm, bây giờ ngồi giữa những đảng viên trong chi bộ làng mình, cầm bát rượu tiết trên tay, tôi lại bỗng nhớ đến anh Vận.

Tôi bưng bát tiết lên, rồi kề môi vào miệng bát. Tôi có cảm giác như tất cả mọi người đang đổ dồn vào mình. Im lặng. Đợi chờ. Gửi gắm. Chỉ nghe tiếng ai đó ngồi phía xa ngoài sân đang hút thuốc lào, hơi rít mạnh, làm nước trong bát điếu réo sôi òng ọc, giòn và thanh lắm. Khi tôi vừa hạ cái bát trên tay xuống ngang ngực, anh Túc từ ngoài sân đã vào đứng bên tôi tự lúc nào, vội đưa tay ra cầm chặt lấy cái bát, giọng nghiêm nghị:

- Tôi không phải là đảng viên, nhưng cũng xin được cùng chi bộ thề!

Sau anh Túc, không biết có bao nhiêu bàn tay cùng chìa ra đón cái bát một lúc. Những tiếng nói đan nhau:

- Tôi cũng xin thề!

- Cho tôi với!

- Của thơm phải chia đều này!

- Tôi một hớp.

- Đây nữa!

- Đây. Đưa đây nào!

Trong nhà, ngoài sân xôn xao lời nói, tiếng cười.

Xúc động vô cùng cử chỉ hân hoan của bà con khi đón nhận một quyết định của chi bộ, mà từ lâu họ hằng khao khát sẽ có lúc như thế, phải có sự thay đổi như thế, mới mong có cuộc sống khác đi, cách cư xử khác đi, ít ra là giữa những con người xóm láng với nhau, rồi ra tới trong làng ngoài xã…Thì ra cái điều chính những cán bộ, đảng viên như chúng tôi có lúc còn băn khoăn do dự, thì những người hàng ngày trực tiếp với công việc đồng áng lại tiếp nhận nó một cách nhẹ nhàng, thoải mái như đấy là nguồn sống của bản thân, gia đình họ. Chi nhìn nét mặt, nghe giọng nói, tiếng cười của những người dân có mặt tối hôm ấy, cũng đủ thấy vững tin vào quyết định của chi bộ rồi.

Quả nhiên, vụ mùa năm ấy lúa của đội tôi tốt hơn hẳn các đội khác.

Như đã thành lệ, trước ngày gặt xã tổ chức đoàn đi kiểm tra thăm đồng và dự tính năng suất của các đội. Đến ruộng của Phương Trà, mấy người đi trong đoàn cứ kháo nhau: “Không biết đội này cho lúa ăn gì mà tốt thế nhỉ?”. Tôi với chị Luân phải nói trái: “Chúng tôi vận động các hộ bỏ thêm tiền ra cho đội đi mua mấy tấn đạm nữa đấy. Chứ cứ số đạm, lân hợp tác giao thì như muối bỏ bể, chờ đấy mà có lúa tốt”.

Sau vụ gặt tháng mười, ban chủ nhiệm hợp tác xã có sự thay đổi: anh Nhạ, kỹ sư, được sở nông nghiệp biệt phái về làm chủ nhiệm theo quyết định 61 CP về tổ chức lại sản xuất và tăng cường quản lý hợp tác xã nông nghiệp, được sở gọi về cho

đi học tập trung ở trường Nguyễn Ái Quốc. Theo điều lệ, hợp tác toàn xã Tiên Trung phải mở đại hội đại biểu xã viên bất thường bầu chủ nhiệm, thay anh Nhạ. Tôi và ông Thuật, bấy giờ đương chức đảng uỷ viên, phó chủ tịch uỷ ban xã, được đảng uỷ giới thiệu để đại hội bầu làm chủ nhiệm. Kết quả tôi đã trúng chủ nhiệm với số phiếu gần như tuyệt đối: ba trăm hai mươi sáu trên ba trăm bốn mươi bảy đại biểu có mặt.

Cuộc họp ban quản trị đầu tiên do tôi làm chủ nhiệm, để nhận bàn giao của anh Nhạ, do bí thư đảng uỷ và phó bí thư kiêm chủ tịch uỷ ban xã chủ trì, có mời tất cả đảng uỷ viên và cán bộ chủ chốt các đoàn thể, trưởng ngành giới xã đến dự, trưa có liên hoan mặn gọi là “tống cựu, nghênh tân” (tiễn cũ, đón mới), theo cách nói của bác Sa, hồi ấy đang làm chủ tịch xã. Cuộc họp chỉ vắng mỗi ông Thuật. Nhưng mấy hôm sau anh Hành, kế toán trưởng, lại nói với tôi, ông Thuật xúi bọn này bảo chủ nhiệm cho các đội đến học cách làm của đội Phương Trà. Hành nói câu ấy với một vẻ úp úp mở mở, làm tôi không khỏi phân vân. Ông Thuật nói thế nghĩa là thế nào, thật hay dỡn? Chẳng lẽ đã có người nào trong chi bộ nuốt lời thề tại buổi tối trang nghiêm ấy rồi sao? Hay với con mắt của một người mấy năm làm việc ở xã, Thuật đã nhận ra cách làm của Phương Trà là “trái khoáy” rồi (!?). Nếu vậy sao trong đảng uỷ, rồi ở đại hội ông ấy không đưa ra. Chỉ cần một lời ngắn gọn đầy sự nghi hoặc cũng đủ làm số phiếu bầu cho tôi giảm đi rất nhiều. Mãi sau này tôi mới biết, việc giới thiệu tôi ra ứng cử chủ nhiệm chỉ là cái sự bất đắc dĩ, cho phải phép, gọi là có dân chủ mà thôi. Khi anh Nhạ có quyết định điều về tỉnh, anh Trường, phó bí thư kiêm chủ tịch uỷ ban huyện, về tận xã làm việc với ông Biền, bí thư, ông Sa, chủ tịch, thống nhất đưa Thuật ra ứng cử chủ nhiệm, trúng, bổ sung tiếp vào thường vụ, vì chủ nhiệm hợp tác xã nhất thiết phải có chân trong ban thường vụ đảng uỷ xã. Được vậy, cán cân quyền lực ở xã này từ hàng chục năm nay vẫn tập trung cả ba chốt, và cũng là ba thành viên duy nhất trong ban thường vụ đảng uỷ xã: bí thư, chủ tịch, chủ nhiệm, đều người làng Phương La, nay bắt đầu bị xé lẻ, chức chủ nhiệm tuột khỏi Phương La sang Phương Trì. Nhưng trước ngày đại hội, theo quy định về công tác cán bộ, bí thư đảng uỷ xã phải lên báo cáo với trưởng ban tổ chức huyện uỷ về dự kiến nhân sự. Oái oăm thay, khi ông Biền lên làm việc với trưởng ban tổ chức thì ông Thìn lại không tán thành. Bầu một chủ nhiệm lại chỉ giới thiệu có một người vào danh sách, thì dân người ta còn đường nào lựu chọn, so sánh, cân nhắc. Chẳng lẽ lại đi so sánh với người ngoài danh sách đề cử à? Đã không bỏ phiếu thì cứ giơ tay cho khỏi rườm rà, tốn kém, mất thì giờ. Còn đã bỏ phiếu là phải th