n nước, rồi biến. Ngày nào cũng về nhà, ăn với bố mẹ chung một mâm, ngủ với vợ con chung một giường, nhưng người trong làng, việc ngoài đồng ra sao không mấy ai biết. Ai cũng ngỡ như cái việc mùa màng được thua là của hợp tác, chứ đâu của vợ con mình. Họ vẫn sớm sớm đạp xe đi, chiều chiều đạp xe về, mà như những vị khách từ đâu tới. Hôm trước, Cải sang phòng giáo dục huyện, vui chuyện hỏi một cậu quê ở Tiên Hưng: “Lúa má dưới ấy có tốt không?”. Anh ta vừa cười vừa bảo: “Cũng bình thường, anh ạ”. Cải lại hỏi tiếp một câu rất thật: “Liệu có được mỗi sào tám mươi cân?”. Cậu ta trả lời: “Em cũng không biết!”, Cải lại hỏi: “Thế cậu không bao giờ hỏi han việc lúa má, ruộng nương hợp tác à?”. “Không làm thì hỏi làm gì”, cậu kia đáp ngay thật. Cải vẫn không buông: “Cậu không làm, nhưng vợ con cậu làm. Thì cũng phải biết chứ!”. “Thóc lúa nhà mình được chia bao nhiêu thì sao chả biết. Nhưng còn hợp tác thì biết làm gì cho mệt”. Thế đấy, việc mùa màng được thua của cả hợp tác, trong đó có vợ con mình là thành viên, lại không cần biết, nhưng của gia đình mình thì biết, chẳng những biết, có khi còn tìm đủ mọi cách thu vén cho đầy nữa kia. Cả một đội ngũ cán bộ, công nhân, viên chức của huyện đông đến mấy nghìn người, nếu mỗi người đều biết những chuyện hay dở ở làng xóm mình, rồi góp ý, phản ảnh với huyện uỷ, uỷ ban thì đâu đến nỗi những thói hư tật xấu, thoái hoá biến chất trong một bộ phận cán bộ, đảng viên còn có đất dung thân được nữa.

Cải đạp xe về đến cơ quan cũng chưa đến giờ làm việc buổi sáng. Cô văn thư người mảnh khảnh, mặt lấm tấm tàn hương, vận chiếc áo tím màu hoa cà đang quét sân. Thấy Cải về vội vất tệch cái giễ, đi mải vào bếp xách phích nước nóng lên phòng Cải. Xách chiếc xe đạp dựng vào góc phòng, Cải quay ra hỏi:

- Có ai hỏi tôi không, cô Lập?

- Hình như có đấy, chú ạ.

- Sao lại hình như. Người quen hay người lạ?

Lập bối rối:

- Vừa nãy có một ông đến tìm chú, nhưng cháu cũng không biết người xã nào.

Cải săn đón:

- Ông ấy không nói tìm tôi có việc gì à?

- Không ạ.

Lập vừa nói đến đấy thì Thơi, chánh văn phòng, người thấp béo, dáng đi bậm bịch, lật đật từ dẫy nhà dưới lên:

- Báo cáo bí thư, có ông Thà, trưởng ban thuỷ lợi xã Giang Khẩu, lên muốn gặp bí thư đấy ạ!

Cải cười, bảo Thơi:

- Lại “báo cáo bí thư” rồi. Mình đã nói mấy lần mà cậu vẫn quên. Cứ gọi mình bằng tên không, hay anh em cho thân mật. Đừng có một câu “báo cáo bí thư”, hai câu “báo cáo bí thư”, nghe nó xa xôi cách trở thế nào ấy. Nhớ nhá. Cả cô Lập nữa, từ nay có việc gì cứ nói thẳng ngay ra.

Thơi và Lập cười tuế toá. Cải lại hỏi Thơi:

- Thế cái ông Giang Khẩu đâu rồi?

Thơi chỉ tay ra ngoài, phía bên kia đường:

- Ông ấy đang ngồi ngoài gốc nhãn kia ạ!

Cải buột kêu:

- Ấy chết, sao lại để người ta ngồi ngoài gốc nhãn. Chẳng lẽ huyện uỷ không có chỗ nào để một người dân ngồi nghỉ chân hay sao. Mình đề nghị cậu Thơi thế này nhá, nói ngay không có việc khác đến, lại quên. Cậu thu xếp một phòng, có thể là cái phòng đầu dẫy nhà ngoài cổng vào kia kìa, cho quét dọn sạch sẽ, kê bàn ghế và đưa cả ấm chén uống nước nữa vào đấy. Nhớ là phải có cái điếu, dân mình là đất thuốc lào. Mỗi khi có bà con, anh em ở dưới xã lên cần gặp huyện uỷ, nhưng chưa tiếp được ngay, thì cứ mời người ta vào đấy nghỉ ngơi uống nước, hút thuốc cho tử tế. Chứ không thể để bà con đứng ngoài cổng, ngồi gốc nhẫn thế kia được. Bà con đến với mình là quý. Phải làm sao cho mọi người cảm thấy đến huyện uỷ cũng tự nhiên như về đến nhà mình. Chứ mỗi lần lên huyện lại phải đứng chầu như chầu cửa quan thời xưa, thì không ai người ta còn muốn đến huyện làm gì. Mà một khi dân đã không muốn đến huyện, ngại gặp cán bộ, nhân viên nhà nước thì thử hỏi chúng ta có nên tồn tại nữa hay không? Cho nên, cậu nhớ thu xếp ngay trong tuần này một phòng tiếp dân nhá. Anh em trong cơ quan có thể ăn ở chật chội một tý, nhưng phải có một phòng tiếp dân cho lịch sự. Mỗi khi có người đến, bất cứ gặp ai, về việc gì, hãy cứ mời người ta vào phòng uống nước, hút thuốc đã. Tiếng chào cao hơn mâm cỗ, người ta quý cái tấm lòng niềm nở, chân tình, chứ không ai quý miếng ăn đâu.

Thơi định nói với Cải rằng anh mới về, chưa biết cái lệ ở huyện này. Từ hồi ông Giá còn làm bí thư, mỗi lần có ai muốn gặp lãnh đạo huyện uỷ, dù là khách lạ hay quen, xa hay gần, đều phải qua văn phòng đăng ký trước mới được gặp. Tuyệt đối không ai được xông thẳng vào phòng lãnh đạo. Thế nên, rất ít ai, nhất là dân ở xã lên, lại có cái may được gặp lãnh đạo huyện. Cái lệ ấy không riêng huyện uỷ, cả bên uỷ ban cũng thế. Không những thế, bên uỷ ban còn ngặt ngèo hơn: ai muốn gặp chủ tịch, hoặc phó chủ tịch thường trực, phải trình bầy nội dung với văn phòng trước, xem có cần thiết hay không, rồi mới hẹn thời gian cho gặp. Thơi đang ngần ngừ định nói, thì nghe tiếng Cải giục:

- Cậu ra mời ông Giang Khẩu vào đây.

Ông trưởng ban thuỷ lợi -giao thông xã Giang Khẩu, từ nãy thập thò đâu đó bên ngoài, nghe lỏm Cải giục Thơi vội hiện ngay bên khung cửa như người độn thổ:

- Báo cáo bí thư, là tôi lên xin huyện cho bắc lại cái cầ