; còn dưới thì ngại
ngần, sờ sợ, không muốn phiền luỵ đến mình. Ngay như Phượng, vợ Thuật, một nữ
chủ tịch xã những năm chống chiến tranh phá hoại của Mỹ ác liệt là thế cũng
không biết sợ là gì, vậy mà hôm trước đang ngồi làm cá ngoài cầu ao, mới nghe
chồng mon men nói với Cải về quản khoán ở hợp tác xã hiện nay, đã hốt hoảng cầm
con dao phay chạy vào, vừa huơ vừa như gào thốc bộ lên, đến nỗi tý nữa thì đột
quỵ: “Ông im đi ngay! Không nhớ cái án tày đình của chú Điền đấy ư, còn lảm
nhảm quản quản khoán khoán cái gì thế!?”. Chắp nối những lần gặp gỡ, chuyện
trò, từ sự xuất hiện có phần đường đột của ông Mải hôm họp thường vụ huyện uỷ
sau đêm bão lốc, đến cái tin ông cụ và mấy đảng viên dưới Tiên Trung làm đơn
xin ra đảng. Rồi chuyện Điền bị án kỷ luật lưu đảng giờ vẫn chưa được xoá. Đến
vụ xô xát vỡ kính xe uỷ ban ở đầu làng Phương Lưu, mấy người bị bắt đưa về giam
ngoài trụ sở xã bỗng nhiên được tha không lấy lời khai, không lập biên bản. Và
cuộc gặp Đĩnh, phó chủ tịch phụ trách công an xã Tiên Trung lại mặc nhiên để
dân mình dựng trạm gác ngay đầu làng, “bế quan toả cảng” không cho bất cứ người
lạ nào vào ra. Vậy mà Đĩnh chẳng những không vòng vo giấu giếm, còn như đánh
bài ngửa với bí thư huyện uỷ. Rồi cả thái độ có phần đột ngột, hay nỗi lo sợ
cho sinh mạng chính trị của chính chồng mình của Phượng, khi đang làm cá ngoài
cầu ao nữa… Tất cả, tất cả, những lần gặp gỡ, chuyện trò Cải mang chắp nối, sâu
chuỗi lại và hình dung rõ dần cái mớ bòng bong với cả những đường ngang mối dọc
của nó. Vậy mà không gỡ ra, còn cứ bọc mãi trong lớp vỏ tưởng như bền chặt, tốt
tươi nhưng lại mỏng manh đến héo hắt, thì đến bao giờ mỗi kỳ giáp hạt dân mới
không phải đói vàng con mắt, xã, và cả huyện nữa, mới không phải vắt chân lên
cổ đi mua sắn, ngô, mì mạch về cứu đói cho dân. Trong khi ruộng đất thì phì
nhiêu, dân thì cần cù và giàu truyền thống quật khởi, còn nhà nước thì không
ngừng chăm lo cho dân, ngay cả những năm chống chiến tranh ác liệt là thế, vẫn
đầu tư sức người sức của làm không biết bao nhiêu kênh mương, cống đập dẫn nước
vào đồng, rồi giống cây, giống con, và cả phân lân, phân đạm, thuốc phòng trừ
sâu đều bán như cho các hợp tác xã nông nghiệp. Nhưng nông dân thì chẳng mấy kỳ
giáp hạt tháng ba ngày tám không nhao lên về lương thực. Còn nếu ở đâu đó không
nhao lên về lương thực hoạ chăng được vài anh điển hình, trên rót xuống không
thiếu thứ gì, kể cả phân đạm, lân, thuốc trừ sâu cho lúa và ngô xay, mì mạch
cho trại lợn tập thể.
Nếu không có bác Thìn, trưởng ban tổ chức huyện uỷ, ngó vào
hỏi: “Nay thứ bảy, anh có về qua nhà với chị và các cháu một hôm không?”, thì
không biết Cải còn ngồi lặng đi trên chiếc ghế sa lông bên bàn nước đến bao
giờ. Nghe tiếng người hỏi, Cải ngồi ngay dậy, chào:
- Bác Thìn đấy à. Bác vào uống nước. Hôm nay đã thứ bảy rồi
ư. Nhanh thế!
Thìn vừa ngồi xuống ghế, hỏi ngay:
- Anh lên tỉnh, có gặp được mấy ông thường trực không?
- Ông Quang, bí thư, đi tham quan Liên Xô rồi. Còn hai ông
phó ở nhà, thì ông Thạch đang đi Đà Nẵng, chỉ gặp được mỗi ông Xứng, phó bí thư
thường trực tỉnh uỷ. Nhưng mới nghe tôi báo cáo câu trước câu sau, ông ấy đã
chồm lên mắng té tát như cha mắng con, nghĩ vừa giận vừa bực, mà vẫn phải ngậm
bồ hòn làm ngọt, ừ, đúng là mắng té tát như cha mắng con, huyện anh lâu nay
toàn khoán chui, anh vừa mới được điều về làm bí thư mấy tháng nay, định lấy
cái sai này biện minh cho cái sai kia, đi ngược lại đường lối hợp tác hoá nông
nghiệp của đảng, cũng tức là đi ngược lại con đường xã hội chủ nghĩa, hả! Thôi,
anh về đi, tôi không có thì giờ nghe anh nói dông dài nữa đâu. Nhớ là còn đang
bàn thì thôi, trót ra nghị quyết rồi phải lập tức cho thu hôi về, huỷ đi. Chứ
không, trên mà xử lý là chính anh bị kỷ luật nặng đấy. Lúc ấy đừng có trách
trên này không nói trước!
Cải nói lại lời ông Xứng đến đấy bỗng đột ngột dừng. Thìn
cũng biết Cải đang có nỗi bức xúc, cũng không muốn hỏi nữa. Hai người ngồi lặng
đi đến mấy giây. Mãi khi Cải cầm cái ấm, rót chén nước chè mới pha đặt trước
mặt, Thìn mới cất giọng nhỏ nhẻ:
- Trên đường đi, anh có qua sở nông nghiệp tranh thủ ý kiến
anh Soa không?
- Anh Soa thì trước sau vẫn ủng hộ huyện, nhưng lại khuyên
cứ để như lâu nay nơi này nơi kia vẫn tự phát làm. Chớ có ra nghị quyết là lôi
thôi to đấy. Tôi có bảo anh Soa là thôi, anh cứ ủng hộ bọn tôi bằng cách lờ đi.
Còn huyện, thế nào thì thế cũng phải ra văn bản, thì mới chính thức thành chủ
trương để còn hướng dẫn thực hiện và phân công chỉ đạo cụ thể, mới có kết quả
tốt được. Chứ cứ để tự phát mạnh ai nấy làm, dễ tan vỡ hợp tác xã lắm. Nhưng
quan trọng là làm cho dân tin, có tin thì người ta mới vững tâm bỏ công sức vào
sào ruộng nhận khoán, chứ còn nói suông, khẩu thiệt vô bằng, dân người ta không
tin đâu. Mà một khi dân đã không tin, thì nghị quyết có hay đến mấy người ta
cũng không nghe, không làm, và dĩ nhiên cũng không thể thành hiện thực được.
Thế mới có câu “hãy xem các ông ấy làm, chứ đừng nghe các ông ấy nói”, nên anh
