h em học cùng lớp. Biết tôi bị kỷ luật còn lẽo đẽo đi học bằng tiền gạo nhà, anh ấy bảo, cũng là cảm thông với hoàn cảnh của tôi thôi: “Học về làm, chứ học về bỏ đấy thì học làm gì. Còn thoát ly thì chú không thể đi được nữa rồi. Đời nào ông Giá, ông Trường lại điều chú lên huyện. Mà dẫu đi đâu cũng không thoát khỏi chứng nhận của đảng uỷ, uỷ ban xã. Mà mơ với mộng thoát ly làm gì nữa, chú ơi!”. Tôi thực cũng chưa nghĩ đi học đê được đi thoát ly, nhưng học đê làm cái anh cán bộ địa phương cho tốt thì đúng là tôi có nguyện vọng. Nhưng từ nay nguyện vọng nhỏ bé ấy, chắc cũng không được nữa rồi. Dẫu sao, đã ngồi trên lưng cọp thì tôi cứ phải đi thôi. Gắng mà theo cho hết khoá, chứ bỏ thì tiếc lắm. Thầy tôi cũng động viên vậy, làm tôi thêm vững tâm.
Còn hợp tác xã, ngay sau khi tôi bị kỷ luật cách chức thường vụ đảng uỷ kiêm chủ nhiệm, thì Tiên Trung cũng không giao ruộng khoán nữa. Nhưng là nói hợp tác xã không khoán, chứ tôi biết tỏng có đội vẫn khoán ruộng cho hộ. Mà không riêng Tiên Trung, tôi còn biết huyện này cũng có mấy anh khoán cho hộ nữa cơ, nhưng có cạy răng bảy ngày họ cũng không nói. Vâng, cái đó thì tôi cũng không dám nói là cấp trên có quan liêu hay không? Nhưng đoàn kết, tối nghĩ là họ phải đoàn kết lắm thì tất cả cán bộ, đảng viên và quần chúng mới đồng thuận kín tiếng được như thế chứ. Đúng rồi, một khi mọi người đều ý thức được quyền lợi thiết thân của mình là ở chính cái cánh tay mình giơ lên và cái mồm mình há ra, thì người ta tự biết cách làm gì và làm như thế nào để bảo vệ quyền lợi ấy. Hay nói như kinh tế chính trị học mà tôi được học qua, thì một khi dân chủ được bảo đảm, tự do cá nhân được phát huy, sẽ trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển, có khi còn tạo bước đột biến khó lường. Nhưng này, anh có nghe thấy gì đấy không?
- Hình như có tiếng người kêu hay sao ấy cậu ạ?
- Đúng rồi, có tiếng người kêu!
- Lại như có cả bước chân đang chạy ngoài đường nữa là thế nào nhỉ?
Điền và Cải bỗng dừng câu chuyện, ngơ ngác hỏi nhau.
Hai người vùng dậy bước ra ngoài.
Trăng cuối tháng đã lên khỏi ngọn tre, toả ánh vàng, ánh bạc mung lung xuống cõi trần.
Đúng là có tiếng người kêu ngoài đầu làng, phía đầm sen, nghe rất rõ “Đánh cho chết! Đánh cho chết!”.
Lúc ấy, dễ chừng bằng người rấm chín nồi cám lợn. Ông Mải ngồi vót nan đan cả ngày cũng mỏi, lên giường nằm. Còn bà vào nửa làng trong, có cô cháu về đằng ngoại đang nằm cữ, gần tuần nay tối nào bá cũng vào ngủ với cháu. Điền đi học tập trung ở trường một tuần về cũng mệt, hai anh em ngồi ngoài bàn uống nước, chuyện trò được một lúc thì Điền rủ Cải vào giường nằm cho đỡ mỏi, nói chuyện được lâu. Nhà ngoài chỉ còn mình Viên với cây đèn hoa kỳ vặn nhỏ đến trong màn. Viên có thói quen trước lúc đi ngủ, buông màn xong thể nào cũng cầm chiếc đèn con vào soi muỗi, ở làng quê vườn tược rộng, bờ bụi nhiều, cây cối loà xoà, rậm rạp nên nhà nào cũng lắm muỗi. Bây giờ có thuốc phun, cũng bớt đi nhiều, chứ ngày xưa, tối đến nhà nào nhà nấy còn phải mang trấu, bẫn vào trong nhà đốt ủ cho khói nghi ngút để muỗi ngạt chết, hoặc táo tác bay ra ngoài, đậu vạ vật ở đâu đó cho người ngủ yên giấc, rồi khi ấy muỗi muốn tìm đến hơi người thì lại bay vào.
Đúng là Viên với Bính, con trai duy nhất của bà Bao, vợ liệt sĩ Phạm Công Bao (đàn bà vùng này thường chịu nước nép, lấy chồng là gọi luôn tên chồng, có người đến lúc chết, cháu con cũng không biết tên cúng cơm của bà, của mẹ là gì nữa), cháu gọi Phạm Công Thuật, chủ tịch xã, bằng chú ruột. Viên và Bính chưa có gì gắn kết với nhau, theo nghi thức đã thành tục lệ bền vững ở làng xã mỗi khi trai khôn lấy vợ, gái ngoan tìm chồng. Nhưng gần năm nay, nhất là từ khi Viên bị ban nông nghiệp huyện cho về giảm biên, sau khi Điền, anh trai Viên, bị kỷ luật, thì tự nhiên Bính lại hay sang Phương Trà, vào nhà Viên chơi. Viên ban đầu cũng chẳng nhận ra điều đó. Bởi khi ấy cô đang buồn. Buồn nẫu ruột nẫu gan. Chứ lại không. Ai đời học xong lớp mười, thi tốt nghiệp, nhưng không đủ điểm thi đại học, đành vào trung cấp nông nghiệp tỉnh vậy. Hai năm học vèo qua, tốt nghiệp loại ưu mà Viên chẳng đi đâu được, trừ một nơi sẵn sàng tiếp nhận bất cứ người nào, miễn là còn sức dài vai rộng, ấy là nông trường cói thuộc sở nông nghiệp nằm mãi tận vùng bãi Đông Hưng cuối sông đầu biển. Viên ở nhà. Cũng là hợp ý nguyện bà mẹ, chỉ muốn con ở nhà, rồi lấy chồng gần, có bát canh cần nó cũng mang cho.
Nhưng được ít lâu, chẳng hiểu sao ông anh trai vừa lên chức chủ nhiệm hợp tác tháng trước, tháng sau đã xin được cho cô em gái lên làm ở ban nông nghiệp huyện. Viên sáng đạp xe đi làm, trưa ăn cơm tập thể, tối lại đạp xe về ăn ngủ ở nhà với mẹ. Cứ tuần tự như thế. Được vài tháng, bà mẹ đã thấy con gái có gì khang khác. Quần áo giặt xong gấp cẩn thận, đặt vào giữa tờ báo khổ rộng, gấp lại, để xuống dưới chiếu đầu giường. Tối nào trước khi đi ngủ cũng đánh răng rất lâu. Trước chỉ đánh răng một lần sáng ngủ dậy, giờ đánh ngày hai lần. Đánh răng xong rửa mặt, chải đầu. Dễ đến một tháng, rồi hai, ba tháng chẳng mấy tối thứ bảy con gái không có bạn
