ng lạ, linh hồn Bá Hữu không còn hiện về quấynhiễu nữa. Cuộc sống trở lại bình yên, nhưng chuyện này trở thành tintức nóng hổi lan đi khắp các nước khác.

Không lâu sau, Tử Sản cóchuyến thăm nước Phổ, Triệu Ánh Tử[5'> của nước Phổ có hỏi chuyện này:“Bá Hữu có thể là ma không?” Tử Sản trả lời: “Có thể”, tiếp đó giảnggiải một đoạn Luận hồn phách, đoạn giảng giải này được coi là kinh điểntrong Nho học, có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong lịch sử tư tưởng củaTrung Quốc, ảnh hưởng nhất định đến các trí thức suốt mấy nghìn năm qua. Nguyên văn như sau:

“Con người khi mới chỉ là phôi thai thì gọilà “phách”. Nếu đã có “phách” rồi, những thứ do dương khí tạo thành thìgọi là “hồn”. Những hồn phách tinh khí nhiều, hưởng thụ nhiều thì sẽ trở nên mạnh mẽ, vì vậy mới có trường hợp từ hồn phách phát triển thànhthần linh. Bách tính bình thường không bệnh mà chết, hồn phách của họvẫn có thể mượn cơ thể của người sống để tác oai tác quái, huống hồ BáHữu là con cháu của tiên quân nước ta – Mục Công, là cháu đích tôn củaTử Lương, con trai của Tử Nhĩ, khanh thần của nước ta, đương quyền bađời rồi. Nước Trịnh cho dù không giàu có, hoặc như lời tục ngữ, chỉ làmột nước rất nhỏ, nhưng ba đời nắm giữ triều chính, hồn phách của họhưởng thụ đủ rồi. Những tinh hoa tích luỹ cũng đủ rồi. Tông tộc của họlại mạnh, những thứ ông ta có thể dựa vào cũng rất lớn mạnh. Mà Bá Hữubị người ta giết chết oan uổng, có thể biến thành ma, chẳng phải làchuyện dễ hiểu hay sao?”

[5'> Triệu Ảnh Tử: tức Triệu Thành, quan đại phu nước Phổ, thời Xuân Thu.

Câu hỏi và câu trả lời này cần phải được nói rõ thêm.

Đầu tiên là câu nói của Triệu Ảnh Tử: “Bá Hữu có thể là ma không?” Ông BáHữu đó đã chết bao nhiêu năm rồi, sao còn có thể gây chuyện ma quỷ? Câuhỏi này không phải để nghi ngờ việc sau khi chết có thể thành ma, mà làcho rằng, người đã chết đến bảy, tám năm, theo lẽ thường thì không thểquấy rối được nữa, nhưng tại sao Bá Hữu vẫn có thể gây rối? Từ vấn đềnày đã để lộ ra một thông tin rằng, kiến giải thông thường của nhữngngười thời ấy là, người chết sẽ thành ma, nhưng chỉ trong một khoảngthời gian không dài sau khi chết. Một khi đã chết lâu rồi thì sẽ khôngthể thành ma gây rối nữa. (Thực ra, cách nhìn này đến tận bây giờ, những câu chuyện ma của các triều đại về cơ bản đều nói đến những hồn ma chết trước đó không lâu.)

Tại sao lại thế? Triệu Ảnh Tử không nói,bởi đây là một cách kiến giải thông thường. Tất cả những câu chuyện mađều không thể tách rời ký ức và tình cảm của con người. Khi một ngườimới chết, ký ức về họ vẫn còn mới, sự thương xót vẫn chưa nguôi, từ đónảy sinh các tin tức kỳ lạ liên quan đến người chết. Nhưng người đã chết lâu rồi, ký ức về người đó đã mờ nhạt, hoặc tình cảm đã hết, sẽ ít xuất hiện những câu chuyện kỳ quái liên quan đến ma quỷ. Khái niệm về sự lâu ngày này lại không thể giải thích theo cách kiến giải thông thường vềma quỷ. Nếu chúng ta suy nghĩ thiên về lý tính một chút thì có thể giảithích rằng vì chết lâu rồi nên linh hồn đã tiêu tan. Câu “tinh khí vivật, du hồn vi biến”[6'> trong Dịch Hệ Từ muốn nói đến cũng chính là có ý này. Theo giải thích trong Chu Dịch chính nghĩa thì “du hồn vi biến”không phải ma quỷ gây hoạ mà là: “Vật tức tích tụ, cực tắc phân tán”[7'>, trước khi phân tán, những tinh hồn phiêu bạt trong hư không sẽ thay đổi hình thái, tách khỏi dạng vật chất. Chu Hy[8'> giải thích còn đơn giảnhơn: “Cái tinh dữ khí hợp, tiện sinh nhân vật”[9'>, hiện tượng “du hồn vi biến” sẽ không còn nữa, còn “kỳ khí phát dương ư thượng, vi chiêu minh, hôn hao, thê sáng”[10'> trong Lễ ký, Tế nghĩa của Khổng Tử thì chính làcon người sau khi chết, du hồn sẽ tan biến như mây khói.

[6'> Tinh khí vi vật, du hồn vi biến: hiện tượng vật chất là do hiện tượng tinh thần biến hiện ra.

[7'> Vật tức tích tụ, cực tắc phân tản: tức là vật do tinh khí tích tụ thành, đạt tới cực điểm sẽ phân tán.

[8'> Chu Hy (1130-1200): tự là Nguyên Hối, hiệu là Hối Am. Ông là người đãphát triển học thuyết Lý. Khí của Trình Hạo và Trình Di, đã đưa Lý họclên thành một hệ thống duy tâm khách quan hoàn chỉnh, được gọi là TrìnhChu Lý học.

[9'> Cái tinh dữ khí hợp, tiện sinh nhân vật: tức là khi tinh và khí kết hợp với nhau, sẽ tạo ra con người.

[10'> Có nghĩa là: khi hơi thở (khí) của con người tắt, thì phách (vía) trởvề với trời đất và khí (còn gọi là tánh linh) bay lên chỗ sáng rõ trêncao.

Phần tiếp theo sẽ nói đến câu trả lời của Tử Sản. Ý của TửSản là, du hồn không thể tiêu tán ngay lập tức và du hồn của mỗi ngườimỗi khác. Những du hồn tan biến nhanh sẽ không thể trở thành ma quỷ.Những du hồn không thể tan biến ngay có thể tạm thời trở thành ma quỷ,nhưng cuối cùng cũng sẽ tan đi.

Tại sao có tinh hồn lại nhanhchóng tan đi? Bởi vì người đó không phải bị “ép chết”, mà chết già hoặcchết bệnh, chết đói chết khát, tinh lực của cơ thể cạn kiệt từng chútmột, sau đó mới chết, khi đó tinh hồn của anh ta như cây đèn hết dầu,đúng như Chu Hy nói, lúc này tinh hồn của anh ta “không phải tan, mà làcạn rồi”, còn có thể thành ma quỷ gì nữa?

Nhưng những người bị“ép phải chết” thì khác