Lịch sử lúc thì cho chúng ta nội hàm dày nặng, lúc lại giống như

hồng hoang mênh mông, bước chân vào chỉ nhìn thấy khói vắng đại mạc,

trăng khuyết tường đổ. Có những biến số là ý trời, có những biến số là

người định, năm xưa nếu vua Khang Hy không ban xuống đạo chỉ lệnh kia,

Tsangyang Gyatso sẽ không bị giải về kinh. Thế thì hồ Thanh Hải sẽ chẳng có có một huyền cơ không giải nổi, đến nay vẫn mơ hồ hư ảo trong cõi

hoang nguyên tịch mịch.

Đó là một chặng hành trình dài dằng dặc,

đội ngũ áp giải Tsangyang Gyatso xuất phát từ cung Potala của thành

Lhasa, dọc đường trải qua đủ mọi cảnh sắc địa phương, cả quá trình tiến

bước rất chậm chạp. Một đội ngũ tổ hợp bởi người của cả mấy dân tộc Hán, Mãn, Tạng, Mông, chuyến đi này của họ chỉ có một mục đích, nghe theo

mệnh lệnh của vua Khang Hy và Lha-bzang Khan, áp giải Đạt Lai Lạt Ma thứ 6 Tsangyang Gyatso vào kinh. Hành trình xa thẳm, đường núi hiểm trở,

vùng đất hoang vắng này không có liễu khói thuyền sơn của Giang Nam,

không có kim phấn phồn hoa của kinh đô, trống trải đến dường như không

có bờ bến. Năm xưa Đạt Lai thứ 5 được long trọng mời vào kinh, trên

đường vinh quang vô cùng, giờ đây Đạt Lai thứ 6 lại đeo hình cụ, chịu đủ dày vò dọc đường.

Trong đội ngũ áp giải Tsangyang Gyatso, có

nhiều người là binh lính Mông Cổ, phần lớn lại là đệ tử Hoàng Giáo, họ

cũng có lòng kính trọng đối với vị Phật sống trẻ tuổi này. Dù họ phải

nghe lệnh Lha-bzang Khan, nhưng không quá đỗi làm khó Tsangyang Gyatso;

trong lòng họ, Ngài chỉ là Phật sống gặp nạn, chứ chẳng phải Đạt Lai giả như Lha-bzang Khan rêu rao. Ngay cả sứ giả của Đại Thanh, suốt dọc

đường tiếp xúc gần gũi với Tsangyang Gyatso cũng bị lòng từ bi của Ngài

làm cảm động, lại nghe thơ tình của Ngài, càng thêm khẳng định Ngài

chính là Phật sống thật. Vì vậy họ rất mực chăm sóc Tsangyang Gyatso,

thay vì nói là áp giải, chi bằng nói là hộ tống.

Chung quy vẫn là núi cao đường xa, nhiều năm nay, vị Phật sống đã ở quen trong cung

Potala hoa lệ, sống cuộc sống áo đẹp cơm ngon, nào đã từng chịu nỗi khổ

lưu lạc cùng khốn dường này. Họ đã vượt qua núi tuyết mênh mang, vượt

qua sa mạc hoang nguyên, dọc đường gặp phải vô số kiểu thời tiết thiên

nhiên khắc nghiệt, thậm chí có một số binh sĩ không chịu nổi dày vò đã

chết trên đường, bị âm thầm lặng lẽ chôn trong hoang mạc. Chẳng ai hay

biết sự tồn tại của họ, họ bình thường đến nỗi giống như cỏ cây chốn cao nguyên, vì Tsangyang Gyatso, mới có một chặng hành trình không bình

thường thế này. Nhưng mọi người cuối cùng cũng chỉ ghi nhớ Tsangyang

Gyatso, còn họ chỉ là một vài nốt điểm xuyết trong sinh mệnh của Ngài.

Trải qua mấy tháng lặn lội dặm trường, khi họ đến thảo nguyên hồ Thanh Hải,

vị Phật sống phong lưu tiêu sái ấy lúc này đã gầy trơ xương. Từng xiết

bao hy vọng bản thân làm một khách qua đường, dắt cô gái mình thương,

giục ngựa tung vó, rời xa non nước nơi đây, tìm một khách sạn nhân sinh, làm chốn về của kiếp này. Nhưng giờ đây Ngài e sợ kiếp lưu lạc ấy, bởi

vì Ngài đã mất đi người con gái có thể gửi gắm cho Ngài, mất đi địa vị

Phật sống Ngài từng kháng cự. Ngài là tù nhân, không biết nên lấy gì để

chứng minh bản thân vốn trong sạch chẳng có gì cả. Nói cách khác, tâm tư của Ngài, nào đã thật sự có người hiểu được.

Đây là một vùng đất tin vào số mệnh, trong khói lửa đều lan tỏa hơi thở của số mệnh. Hồ

Thanh Hải, biết bao người cầu nguyện ở đây, nhưng nó cho được bao nhiêu

người tròn vẹn? Biết bao người ném đá vào trong hồ, là vì họ tin tưởng

hồ Thanh Hải trước sau sẽ cho nhân gian một giao phó công bằng. Người

đến nơi này đều sẽ cầu phúc cho Tsangyang Gyatso, dù có tin số mệnh hay

không, có tín ngưỡng giống nhau hay không, đều nguyện ý vì hồ thánh, vì

Đạt Lai thứ 6, lưu lại lời chúc phúc vĩnh viễn. Dẫu Ngài sớm đã biến mất không còn tăm tích trên thế gian này, sớm đã không rõ về đâu, nhưng

chúng ta vẫn tin tưởng linh hồn của Ngài sẽ quanh quẩn ở đây, chỉ để đền đáp muôn ngàn chúng sinh vì Ngài bôn ba rong ruổi.

“Thanh Sử

Cảo[1'>” từng ghi chép, hồ Thanh Hải chính là nơi vùi xương của Tsangyang Gyatso. Trên đường đến kinh thành, Đạt Lai thứ 6 tuổi mới hai mươi lăm, bị bệnh và qua đời ở hồ Thanh Hải, gửi gắm sinh mệnh cho làn nước hồ

xanh thẳm trong veo đó. Nhưng ghi chép sơ sài như thế làm sao khiến mọi

người tin phục? Dân gian sau đó lại có nhiều cách nói khác nhau đối với

tung tích của Tsangyang Gyatso. Câu đố về sự sống chết của Ngài, lưu lại tại hồ Thanh Hải, nước hồ trầm mặc, không cho bạn một lời giải đáp. Và

câu đố về cái chết của Tsangyang Gyatso đã thành một án treo không thể

phá giải trong lịch sử và Phật giáo Tạng truyền.

[1'> Thanh Sử

Cảo: bản thảo một bộ tư liệu lịch sử về thời nhà Thanh, bắt đầu từ khi

Thanh Thái Tổ Nỗ Nhĩ Cáp Xích lập ra nhà Thanh vào năm 1616 đến khi Cách mạng Tân Hợi kết thúc sự thống trị của nhà Thanh vào năm 1911.

Về tung tích của Ngài, truyền thuyết quá nhiều, rất đỗi thần bí, lại rất

đỗi buồn đẹp. Có người nói Ngài đi đến hồ Thanh Hải, mắc một trận bệnh

nặng rồi qua đời ở đây. Cũng c