âu chuyện cô chia sẻ với mẹ trong khi đi dạo quanh sân sau bữa

cơm tối giản dị đã vỡ vụn. Đó là một buổi sáng sớm tháng Mười một. Cô

vào nhà lấy chăn ra đắp cho mẹ. Cô còn mang theo đôi tất và đi vào đôi

bàn chân đã lạnh cóng của mẹ. Cô cứ ngồi bên cạnh mẹ cho đến khi mẹ tỉnh dậy.

Nghĩ cách kiếm thêm tiền ngoài làm ruộng, mẹ mang chiếc khuôn làm

mạch nha bằng gỗ vào để trong kho. Mẹ lấy toàn bộ số lúa mì thu hoạch

được từ ngoài đồng ra xay nhuyễn, hòa với nước rồi đổ vào khuôn làm mạch nha. Khi mạch nha lên men, cả ngôi nhà sực mùi của thứ đó. Không ai

thích cái mùi ấy nhưng mẹ bảo đó là mùi của tiền. Trong làng có một nhà

làm đậu phụ, khi mẹ mang mạch nha lên men đến cho họ, họ sẽ bán cho nhà

máy bia rồi đưa tiền cho mẹ. Mẹ cất số tiền đó vào trong một cái bát sứ

màu trắng, sau đó chồng sáu bảy cái bát lên trên rồi đặt lên nóc chạn

bát. Cái bát sứ ấy trở thành ngân hàng của mẹ. Mẹ cất tất cả số tiền

kiếm được vào trong đó. Mỗi lần cô cầm giấy thông báo nộp tiền ở trường

về, mẹ lại lấy số tiền dành dụm để trong chiếc bát sứ ra, đếm đếm rồi

giúi vào tay cô.

Tầm giữa buổi sáng, khi mở mắt tỉnh dậy, cô thấy mình đang nằm ngủ

trên tấm phản trong nhà kho. Mẹ đâu rồi? Mẹ không ở loanh quanh đó,

nhưng cô nghe thấy tiếng dao thớt vọng ra từ trong bếp. Cô ngồi dậy đi

vào trong bếp. Mẹ cô đang thái củ cải. Cách mẹ cầm con dao trong tay

trông rất nguy hiểm, không hề giống cách mẹ thái củ cải để làm món củ

cải trộn một cách điệu nghệ mà không cần nhìn xuống. Bàn tay mẹ cầm con

dao không chắc chắn, con dao cứ liên tục trượt khỏi củ cải bập xuống mặt thớt. Cứ thế này không chừng mẹ cắt vào ngón tay cái mất. “Mẹ! Đợi đã.” Thấy không ổn, cô vội nắm lấy con dao trong tay mẹ. “Mẹ để con làm

cho,” cô nói và đi đến trước cái thớt. Mẹ cô đứng tần ngần một lúc rồi

lùi ra xa cái thớt. Con bạch tuột mềm oặt đã chết nằm trong cái rổ sắt

đặt ở chậu rửa bát. Trên bếp ga đã đặt sẵn chiếc nồi hấp. Hình như mẹ

định lót củ cải dưới đáy nồi để hấp con bạch tuộc. Cô định hỏi sao mẹ

không luộc tái con bạch tuộc mà lại hấp, nhưng rồi lại thôi. Mẹ rải

những lát củ cải cô đã thái xuống đáy rồi đặt một cái chõ sắt vào trong

nồi. Cô cho nguyên cả con bạch tuộc lên chõ rồi đậy nắp vung lại. Xưa

nay mẹ toàn chế biến hải sản như thế. Mẹ không thạo về cá mú cho lắm. Mẹ không bao giờ gọi được chính xác tên các loài cá. Với mẹ, cá thu, cá

diu đao hay cá bao kiếm đều chỉ là cá mà thôi. Nhưng ngược lại, mẹ rất

giỏi phân biệt các loại đậu: đậu tây, đậu nành, đậu trắng, đậu đen. Mỗi

khi có cá, mẹ không bao giờ thái mỏng làm gỏi hay nướng hay kho, mà lúc

nào cũng ướp với muối để hấp. Thậm chí cả với cá thu hay cá bao kiếm

cũng thế, mẹ nêm cá với xì dầu có ớt bột, tỏi và hạt tiêu rồi đặt trên

đĩa để hấp trên nồi cơm. Mẹ không giờ động đến món gỏi cá. Nếu thấy ai

ăn cá sống, mẹ sẽ nhìn họ với vẻ mặt ghê ghê mà nói, “Họ làm gì kinh thế nhỉ?” Từ năm mười bảy tuổi mẹ đã hấp cá đuối, thế nên với con bạch tuộc mẹ cũng muốn làm như vậy. Chẳng mấy chốc mùi bạch tuộc và củ cải hấp đã lan tỏa cả gian bếp. Nhìn mẹ hấp món bạch tuộc trong bếp, cô lại nghĩ

đến con cá đuối.

Người quê cô luôn có món cá đuối trong mâm cơm cúng tổ tiên. Một năm

của mẹ cô trôi đi với việc làm cơm cúng tổ tiên một lần vào mùa xuân,

hai lần cho mỗi mùa đông và mùa hạ. Như vậy nếu tính cả Tết và Trung

thu, mỗi năm mẹ phải ngồi bên giếng để làm bảy con cá đuối. Những con cá đuối mẹ mua thường to bằng cái vung nồi lớn. Cứ khi nào mẹ cô đi chợ

mua cá đuối đỏ về đặt ngoài sân giếng để chuẩn bị mổ, có nghĩa là ngày

lễ đã đến. Vào ngày lễ tạ mùa đông, tiết trời lạnh giá đến mức nước vừa

đổ vào xoong đã đóng thành băng, công việc lột da cá đuối hết sức vất

vả. Bàn tay cô nhỏ bé còn bàn tay mẹ thô kệch do lao động vất vả. Khi mẹ đưa đôi bàn tay đỏ tấy lên vì lạnh lướt dao trên lớp da con cá đuối, cô sẽ dùng những ngón tay nhỏ bé của mình kéo miếng da ra. Sẽ dễ dàng hơn

nhiều nếu hai mẹ con bóc được lớp da liền một tấm, nhưng lúc nào họ cũng phải bóc thành nhiều mảnh. Mẹ sẽ lia dao một lần nữa lên mình con cá và toàn bộ quá trình trên lặp lại. Hình ảnh cô và mẹ phủ bọc trong một lớp băng mỏng ngồi ngoài sân giếng lột da cá đuối là hình ảnh đặc trưng

trong mùa đông của nhà cô. Công việc lột da cá đuối diễn ra hằng năm cứ

như bộ phim được chiếu đi chiếu lại. Mùa đông năm nọ, mẹ nhìn chằm chằm

vào đôi bàn tay đã lạnh cóng của cô khi cô ngồi đối diện với mẹ mà nói,

“Không lột da thì đã làm sao chứ,” rồi mẹ thôi không lột da con cá đuối

nữa mà dùng dao chặt khúc con cá. Đó là lần đầu tiên trong mâm cơm ngày

lễ thấy có món cá đuối còn để nguyên cả da. Bố cô hỏi, “Con cá đuối này

làm sao vậy?” Mẹ cô đáp, “Vẫn là con cá đuối thôi, chỉ có điều không lột da.” Bà bác càu nhàu tỏ vẻ không hài lòng, “Bữa cơm cúng thì phải làm

cho chu đáo chứ.” “Vậy bác đi mà làm,” mẹ đốp trả ngay. Năm đó, cứ có

điều gì không hay xảy ra, mọi người lại lôi chuyện con cá đuối không lột da ra. Khi thấy cây hồng trước sân không ra quả, khi anh trai cô chơi

khăng bị con khăng đập vào